رله فن چیست و چه کاربردی در خودرو دارد؟
رله فن یکی از اجزای کلیدی سیستم خنک کاری پیشرانه به شمار میرود. این قطعه مسئول کنترل عملکرد فن یا پروانه رادیاتور است و به تنظیم دمای پیشرانه کمک میکند. رله با دریافت پیامهای ECU و فعالسازی فن در زمان رسیدن پیشرانه به دمای معین کار خواهد کرد. این امر از داغ شدن پیشرانه جلوگیری میکند. چنین قطعه مهمی معمولاً در بخش پیشرانه قرار دارد و در صورت خرابی میتوان به راحتی آن را تعویض کرد.
رله فن یک سوئیچ برقی است که فعال و غیرفعال شدن فن یا پروانه رادیاتور را کنترل میکند. بر اساس دمای پیشرانه و سایر عوامل، رله اقدام به روشن یا خاموش کردن فن خواهد کرد. عملکرد اصلی این رله تنظیم جریان هوا از طریق رادیاتور است. زمانی که دمای پیشرانه به بالاتر از حد بهینه برسد رله باعث فعالسازی فن رادیاتور خواهد کرد تا به این ترتیب گرمای اضافی دفع شود. قطعه موردبحث عموماً در نزدیکی رادیاتور نصب میشود و اطلاعات مهم را از سنسور دمای پیشرانه دریافت میکند. زمانی که سنسور تشخیص دهد دمای مایع خنککننده از حد مجاز بیشتر شده است سیگنالهایی را به رله میفرستد تا به این ترتیب فن یا پروانه رادیاتور روشن شود. در صورت خرابی قطعه یاد شده پیشرانه میتواند داغ کند که این امر آسیبها و هزینههای زیادی را در پی خواهد داشت.
اجزای رله فن و ساختار آن
| جزء | توضیح تخصصی | نقش مواد و فناوریهای بهکاررفته |
| سیمپیچ الکترومغناطیسی | تولید میدان مغناطیسی برای جابجایی کنتاکتها و فعالسازی یا غیرفعالسازی مدار برق فن. | استفاده از سیمهای مسی یا آلومینیومی مقاوم در برابر حرارت و جریان بالا. |
| کنتاکتها (Contacts) | اتصال و قطع جریان برق اصلی برای ارسال به فن رادیاتور. | ساختهشده از آلیاژهای مقاوم به سایش و اکسیداسیون (مانند نقره یا مسنیکل). |
| بدنه (Housing) | محفظهای برای محافظت از اجزای داخلی در برابر گرد و غبار، رطوبت و دمای بالا. | استفاده از پلاستیک مقاوم به حرارت یا فلزات سبک با روکش ضدزنگ. |
| پایهها (Pins) | اتصالات الکتریکی برای انتقال سیگنال و جریان برق به رله و از رله به فن. | طراحی با روکشهای ضدزنگ و مقاومت بالا در برابر خوردگی. |
| مکانیسم بازگشت فنر (Spring Mechanism) | بازگرداندن کنتاکتها به حالت اولیه پس از قطع میدان مغناطیسی. | استفاده از فنرهای فولادی مقاوم به خستگی و دمای بالا. |
| ترمینالهای ورودی و خروجی | نقاط اتصال سیمهای کنترلی و جریان اصلی برق به رله و از آن به فن رادیاتور. | عایقبندی قوی برای جلوگیری از نشت برق و افزایش ایمنی. |
| پوشش عایق داخلی | محافظت از اجزای داخلی در برابر اتصال کوتاه و نشتی جریان برق. | بهکارگیری مواد عایق با تحمل حرارت و فشار بالا. |
انواع رله فن
رله فنها بر اساس تعداد پایهها و کاربردشان به دو نوع اصلی تقسیم میشوند: رلههای 4 پایه و رلههای 5 پایه. هرکدام از این رلهها در سیستم خنککننده وظایف متفاوتی دارند و برای خودروهای مختلف با فناوریهای متنوع طراحی شدهاند. رلههای معمولی اغلب در سیستمهای سادهتر استفاده میشوند، در حالی که رلههای پیشرفته قابلیتهایی مانند کنترل چندسرعته فن را ارائه میدهند.
رلههای 4 پایه، طراحی سادهای دارند و تنها وظیفه قطع و وصل جریان برق فن را بر عهده دارند. این رلهها برای خودروهایی با فنهای تکسرعته مناسب هستند و هزینه کمتری دارند. در مقابل، رلههای 5 پایه علاوه بر کنترل جریان برق، میتوانند با فعال کردن پایه اضافی، سرعتهای مختلف فن را مدیریت کنند و برای خودروهایی با سیستم خنککننده پیشرفته کاربرد دارند. رلههای پیشرفتهتر، با بهرهگیری از فناوریهای جدید، ارتباط بهتری با ECU دارند و قادرند دمای موتور را با دقت بیشتری کنترل کنند. این رلهها باعث افزایش راندمان سیستم خنککننده، کاهش مصرف انرژی و افزایش طول عمر قطعات میشوند، که این مزایا آنها را برای خودروهای مدرن به گزینهای ایدهآل تبدیل کرده است.
با توجه به اینکه رله فن رادیاتور خودرو در سیستم خنک کاری موتور نقش مهمی را بازی میکند، حتما باید به علائم خرابی رله فن توجه داشت. همانند دیگر قطعات خودرو، خرابی این قطعه نیز با نشانههایی به راننده هشدار داده میشود که در ادامه به 5 مورد از نشانه خرابی رله فن میپردازیم:
1- داغ شدن موتور خودرو (بیش از حد گرم شدن موتور خودرو)
2- عدم کار کردن فن خنک کننده موتور (از کار افتادن فن خنک کننده)
3- کار کردن یکسره فنهای خودرو
4- روشن شدن چراغ چک موتور و چراغهای هشداردهنده
5- عدم کارکرد صحیح سیستم تهویه مطبوع خودرو
دلایل خرابی رله فن رادیاتور
-
یکی از دلایل خرابی رله فن، آب بندی غیراستاندارد رله است که در نهایت باعث زنگزدگی رله میشود و در نتیجه رله از کار میافتد.
-
یکی از بخشهای تشکیل دهنده رله بویین آن است که در صورت خرابی باعث از کار افتادن رله و یا عملکرد ناصحیح آن میشود.
-
خرابی کامپیوتر، سوئیچ دما و یا ماژول کنترل رله نیز میتواند دلیل احتمالی خرابی رله فن باشد. کاژول کنترل رله، باعث خاموش و روشن شدن رله میشود.
-
تخلیه جریان زیاد از موتور فن نیز میتواند باعث خرابی رله فن شود.